Μετά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου για την ανεξαρτησία της Κύπρου, στις 17 Φεβρουαρίου 1959, συστήνεται τον Απρίλιο μεταβατική επιτροπή /κυβέρνηση με επτά (7) Ελληνοκύπριους και τρεις (3) Τουρκοκύπριους υπουργούς, υπό τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Φαζίλ Κουτσιούκ. Αρχίζει έτσι η μεταβατική περίοδος που αναμενόταν να οδηγήσει σύντομα στην ανακήρυξη της Δημοκρατίας.
Οι πρώτες εκλογές πραγματοποιούνται στις 13 Δεκεμβρίου 1959, για ανάδειξη προέδρου με αντιπάλους τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Ιωάννη Κληρίδη.
Καταβλήθηκαν προσπάθειες για συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων, των υποστηρικτών του αρχιεπισκόπου, του ΑΚΕΛ και συντηρητικών δυνάμεων που ήταν αντίθετες στον Μακάριο, ώστε να αποφευχθεί εκλογική αναμέτρηση. Οι διαβουλεύσεις απέβησαν άκαρπες, με αποτέλεσμα να προωθηθεί η δημιουργία πολιτικής δύναμης από συντηρητικούς πολιτικούς. Ηγέτες δυο παλαιοί πολιτικοί αντίπαλοι για δεκαετίες, ο Θεμιστοκλής Δέρβης, για δεκαετίες δήμαρχος Λευκωσίας και ο Ιωάννης Κληρίδης, πρώην δήμαρχος Λευκωσίας. Είχε εκλεγεί το 1946 από το ΑΚΕΛ με αντίπαλο τον Δέρβη. Σε συγκέντρωση στη Λευκωσία κατά την τελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου 1959, ιδρύουν τη Δημοκρατική Ένωση και αναγγέλλουν την υποψηφιότητα του Ιωάννη Κληρίδη. Το ΑΚΕΛ ανακοινώνει υποστήριξη προς τον Ιωάννη Κληρίδη.
Σημειώνεται ότι το ΑΚΕΛ βρισκόταν εκτός νόμου από το 1955 και η άρση της απαγόρευσης του υπήρξε θέμα διαφωνίας μεταξύ του Λονδίνου και της Ουάσιγκτον. Η Μεγάλη Βρετανία προχώρησε σε τερματισμό της απαγόρευσης του ΑΚΕΛ στις 4 Δεκεμβρίου, αμέσως μετά την κατάθεση των προεδρικών υποψηφιοτήτων
Η προεκλογική εκστρατεία υπήρξε σύντομη, αλλά σκληρή, με επεισόδια και έντονες κατηγορίες και χαρακτηρισμούς. Ο Μακάριος ανακοίνωσε πως δεν θα έκανε προεκλογικό αγώνα, τον οποίο ανέλαβε το Πατριωτικό Μέτωπο. Το Πατριωτικό Μέτωπο υποκατέστησε το ΕΔΜΑ, οργάνωση που δημιουργήθηκε τον Απρίλιο για να στεγάσει τις πέραν του ΑΚΕΛ πολιτικές δυνάμεις. Προβλήματα και διαφωνίες που ανεφύησαν μεταξύ των ηγετών του και του Μακαρίου οδήγησαν σύντομα στον εκφυλισμό του.
Τα κύρια μέσα της εκστρατείας ήταν επισκέψεις και δημόσιες συγκεντρώσεις στις κοινότητες και στις πόλεις, ενώ ο τύπος ανέλαβε πρόθυμα την ευρεία διάδοση των θέσεων και μηνυμάτων των δύο υποψηφίων και των υποστηρικτών τους. Με εξαίρεση το όργανο του ΑΚΕΛ, τη Χαραυγή, και την Εθνική, όλες οι εφημερίδες πήραν θέση υπέρ του Μακαρίου, υποστήριζαν και πρόβαλλαν τις θέσεις του, ενώ πολεμούσαν τον αντίπαλο του.
Βασικό θέμα της εκστρατείας ήταν φυσικά οι συμφωνίες για την ανεξαρτησία και το περιεχόμενο τους, ειδικά πρόνοιες όπως οι αναφερόμενες σε αγγλικές βάσεις και οι συνθήκες εγγυήσεως και συμμαχίας. Ο Ιωάννης Κληρίδης και το ΑΚΕΛ επικεντρώνονται επίσης στον τρόπο άσκησης εξουσίας από τον Μακάριο, κατηγορώντας τον για αυταρχισμό, αλλά και για εξυπηρέτηση των προνομιούχων τάξεων αντί των εργατών, αγροτών και υπαλλήλων. Οι υποστηρικτές του Μακαρίου κατηγορούν τον Ιωάννη Κληρίδη για συνεργασία με τους Άγγλους στη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ, ενώ επισείουν τον κίνδυνο προβλημάτων για διάφορες τάξεις του λαού αν κερδίσει την εκλογή.
Η νίκη του Μακαρίου υπήρξε σχετικά άνετη. Ανακηρύκτηκε πρώτος πρόεδρος της ανεξάρτητης Κύπρου, εξασφαλίζοντας τα 2/3 των ψήφων, 66.9%.
Στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα καρποφόρησαν οι προσπάθειες αποφυγής εκλογικής αναμέτρησης και ο Φαζίλ Κουτσιούκ αναδείχθηκε Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας στις 4 Δεκεμβρίου 1959.