Κομματα και πολιτική

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου – ΚΚΚ είναι η πρώτη οργανωμένη πολιτική δύναμη στο νησί. Δημιούργησε τους πρώτους πυρήνες το 1922 και πραγματοποιεί επίσημα το ιδρυτικό του συνέδριο το 1926. Το 1941 Ιδρύεται από στελέχη του παράνομου ΚΚΚ και πρόσωπα της αστικής τάξης το Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζομένου Λαού – ΑΚΕΛ. Συνυπάρχει καταρχήν και γίνεται στη συνέχεια διάδοχο σχήμα του ΚΚΚ (1946).

Σε απάντηση στο ΑΚΕΛ, ο Θεμιστοκλής Δέρβης, δήμαρχος Λευκωσίας, ίδρυσε το 1943 το συντηρητικό Κυπριακό Εθνικό Κόμμα (ΚΕΚ). Η επιρροή του ΚΕΚ στηρίκτηκε σε μεγάλο βαθμό στην καλά οργανωμένη Παναγροτική Ένωση Κύπρου – ΠΕΚ, η οποία ιδρύθηκε το 1942.

Η ίδρυση του ΑΚΕΛ και ο ανταγωνισμός με τη συντηρητική τάξη και την εκκλησία στη δεκαετία του 1940 καθόρισαν την πολιτική ζωή που ακολούθησε. Καθιέρωσε με έντονα χαρακτηριστικά τη διαιρετική τομή μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, όχι μόνο στο πολιτικό επίπεδο αλλά και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, στην κοινωνία και την οικονομία. Η διαιρετική τομή παραμένει ακόμα σε ισχύ, παρά την εξασθένιση της και την αποξένωση μεγάλου μέρους των εκλογέων από τα πολιτικά και κομματικά δρώμενα.

Μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου (Φεβρουάριος 1959), οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ, που διεξήγε τον αντιαποικιακό αγώνα ίδρυσαν τον Απρίλιο του 1959 το Ενιαίο Δημοκρατικό Μέτωπο Αναδημιουργίας (ΕΔΜΑ), του οποίου η δραστηριότητα δεν υπερβαίνει τα χρονικά όρια του 1959. Υποκαθίσταται εκ των πραγμάτων από το Πατριωτικό Μέτωπο, το οποίο διεξάγει την προεκλογική εκστρατεία για εκλογή του Μακαρίου στην Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας, το Δεκέμβριο του 1959. Το Νοέμβριο του 1959, ενόψει των προεδρικών εκλογών, ιδρύθηκε επίσης ένα πρόσκαιρο δεξιό σχήμα, η Δημοκρατική Ένωση, με ηγέτες τον Θεμιστοκλή Δέρβη και τον Ιωάννη Κληρίδη. Συνεργάζεται με το ΑΚΕΛ για υποστήριξη του Ιωάννη Κληρίδη, υποψήφιου στις προεδρικές εκλογές απέναντι στην υποψηφιότητα του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Από το 1960 μέχρι το 1968, το ΑΚΕΛ είναι η μόνη πραγματικά οργανωμένη πολιτική δύναμη. Συνυπάρχει με ένα χαλαρό σχήμα βουλευτών, το Πατριωτικό Μέτωπο, το οποίο εκπροσωπεί όλες σχεδόν τις δυνάμεις που είχαν μετάσχει στον αγώνα του 1955-1959.

Το Μάιο του 1968 ιδρύεται το Δημοκρατικό Εθνικό Κόμμα (ΔΕΚ), με ηγέτη τον Τάκη Ευδόκα που είχε τεθεί αντιμέτωπος στην υποψηφιότητα Μακαρίου στις προεδρικές εκλογές του προηγούμενου Φεβρουαρίου. Συγκεντρώνει τους υποστηρικτές της συνέχισης του αγώνα για Ένωση με την Ελλάδα και είναι η μόνη δύναμη που ασκεί αντιπολίτευση στην κυβέρνηση Μακαρίου.

Το Φεβρουάριο του 1969, ο Γλαύκος Κληρίδης εξαγγέλλει την ίδρυση του δεξιού Ενιαίου Κόμματος της Εθνικόφρονος Παρατάξεως ή απλώς Ενιαίου, με συναρχηγό τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη. Σε μερικές μέρες, η Κύπρος αποκτά τέσσερα νέα κόμματα. Ο Βάσος Λυσσαρίδης ιδρύει την Ενιαία Δημοκρατική Ένωση Κέντρου (ΕΔΕΚ), ο Νίκος Σαμψών ιδρύει το Προοδευτικό Κόμμα και ο Οδυσσέας Ιωαννίδης την Προοδευτική Παράταξη. Πριν από τις βουλευτικές εκλογές του 1970, τα δυο σχήματα συγχωνεύονται σε Προοδευτική Παράταξη.

Η τουρκική εισβολή διαφοροποίησε ουσιαστικά την κατάσταση. Υπό το βάρος των επιλογών που έκαναν βασικά στελέχη των συντηρητικών κομμάτων σχετικά με το πραξικόπημα της Χούντας εναντίον του Μακαρίου, τα κόμματα Ενιαίο και Προοδευτική Παράταξη κατέρρευσαν, δεν υπάρχουν πια. Έτσι, στελέχη τους και διάφορες προσωπικότητες ενώνουν δυνάμεις υπό την ηγεσία του Γλαύκου Κληρίδη και τον Ιούλιο του 1976 ιδρύουν το Δημοκρατικό Συναγερμό – ΔΗΣΥ. Ο Σπύρος Κυπριανού ιδρύει τη Δημοκρατική Παράταξη που μετονομάστηκε σε Δημοκρατικό Κόμμα – ΔΗΚΟ. Το ΔΕΚ συνεργάζεται το 1976 με τον ΔΗΣΥ και, μετά τις εκλογές (Ιανουάριος 1977), εντάσσεται πλήρως σε αυτόν.

Το 1980, από διασπάσεις στο Δημοκρατικό Κόμμα – ΔΗΚΟ και το λεγόμενο ΄Μακαριακό χώρο΄ δημιουργούνται νέα κόμματα. Είναι η Νέα Δημοκρατική Παράταξη – ΝΕΔΗΠΑ με ηγέτη τον Αλέκο Μιχαηλίδη, πρώην στέλεχος του ΔΗΚΟ και Πρόεδρο της Βουλής, το Παγκύπριο Ανανεωτικό Μέτωπο – ΠΑΜΕ με ηγέτη τον Χρυσόστομο Σοφιανό, πρώην Υπουργό Παιδείας, και η Ένωση Κέντρου – ΕΚ που ιδρύει ο Τάσσος Παπαδόπουλος.

Το ΠΑΜΕ θα διαλυθεί, ενώ η ΝΕΔΗΠΑ θα ενταχθεί στον ΔΗΣΥ (Δεκέμβριος 1987). Ενωρίτερα, στις εκλογές του 1985, η ΝΕΔΗΠΑ και η Ένωση Κέντρου μετέχουν στο ψηφοδέλτιο του ΔΗΚΟ. Ιδρύεται επίσης το Κόμμα των Φιλελευθέρων απο τον Νίκο Ρολάνδη, πρώην υπουργό του Σπύρου Κυπριανού. Υποστηρίζει την υποψηφιότητα του Γιώργου Βασιλείου και χρίζεται υπουργός.

Το 1990 αποχωρούν ή αποβάλλονται από το ΑΚΕΛ βουλευτές και στελέχη του με αφορμή διαφωνίες για το ρόλο του κόμματος και την περεστρόϊκα και προσωπικές διαφορές. Μαζί με άλλες αριστερές δυνάμεις ιδρύουν το Ανανεωτικό Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κίνημα – ΑΔΗΣΟΚ, τον Απρίλιο του 1990. Τον ίδιο χρόνο ιδρύεται επίσης ένα πρόσκαιρο σχήμα «για τους πρόσφυγες», το Παγκύπριο Κόμμα Προσφύγων (ΠΑΚΟΠ).

Το 1994, ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας  Γιώργος Βασιλείου ιδρύει το Κίνημα Ελευθέρων Δημοκρατών – ΚΕΔ. Το 1996 ιδρύονται οι Νέοι Ορίζοντες με Πρόεδρο τον Νίκο Κουτσού, με πολιτική θέση εναντίον της λύσης Ομοσπονδίας, και το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών δίνει πολτική υπόσταση στα αιτήματα για προστασία του περιβάλλοντος.

Το 1996 το Κίνημα Ελευθέρων Δημοκρατών (ΚΕΔ) και το ΑΔΗΣΟΚ προχωρούν σε συγχώνευση δυνάμεων με την ονομασία Ενωμένοι Δημοκράτες – ΕΔΗ.

Το 1998, αποχωρεί από το Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΗΚΟ), ο Αλέξης Γαλανός και Ιδρύει το Κόμμα Ευρωδημοκρατικής Ανανέωσης – ΚΕΑ. Θα παραιτηθεί λίγο αργότερα από το νέο σχήμα και από τη βουλευτική του ιδιότητα.

Το 2000, ο Ντίνος Μιχαηλίδης, παλαιό στέλεχος του ΔΗΚΟ, πρώην Υπουργός στις κυβερνήσεις Σπύρου Κυπριανού και Γλαύκου Κληρίδη, ιδρύει το Αγωνιστικό Δημοκρατικό Κίνημα (ΑΔΗΚ).

Στις εκλογές του 2001, οι Οικολόγοι-Περιβαλλοντιστές, οι Νέοι Ορίζοντες – ΝΕΟ, οι Ενωμένοι Δημοκράτες – ΕΔΗ και το Αγωνιστικό Δημοκρατικό Κίνημα – ΑΔΗΚ κερδίζουν από μια έδρα και εισέρχονται σε οκτακομματική Βουλή.

Έντονες διαφωνίες και πόλωση γύρω από την αποδοχή ή απόρριψη του Σχεδίου των ΗΕ (Σχέδιο Αννάν) το 2004, προκαλούν κομματικές διασπάσεις και αποβολές, κυρίως στον ΔΗΣΥ και οδηγούν στη δημιουργία νέων κινήσεων και κομμάτων.

Τις πρώτες εκλογές για εκπροσώπηση της Κύπρου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το 2004, διεκδικεί με επιτυχία και ένα προσωρινό σχήμα, Για την Ευρώπη, ενώ στη συνέχεια ιδρύονται περισσότερα σχήματα: Στην Ευρωπαϊκή Δημοκρατία – ΕΥΡΩΔΗ (2004) ηγούνται πρώην βουλευτές και στελέχη του ΔΗΣΥ, ενώ ηγέτης στο κόμμα Κίνημα Ελεύθεροι Πολίτες (2005) είναι υπουργός στην κυβέρνηση Τάσσου Παπαδόπουλου, πρώην βουλευτής του ΔΗΣΥ, ο Ττίμης Ευθυμίου. Το 2005, οι Νέοι Ορίζοντες και στελέχη της ΕΥΡΩΔΗ συστήνουν νέο κόμμα, το Ευρωπαϊκό Κόμμα – ΕΥΡΩΚΟ.

Μετά την αποτυχία τους να κερδίσουν έδρα στη Βουλή στις βουλευτικές εκλογές του 2006, οι Ελεύθεροι Πολίτες διασπώνται (2007) και η ΕΥΡΩΔΗ τερματίζει τη λειτουργία της.

Αλλαγές στην πολιτική ζωή, με αποξένωση σημαντικού μέρους των εκλογέων από τα κομματικά δρώμενα και αύξηση στην αποχή, δημιουργούν νέα δεδομένα που οδηγούν σε νέα σχήματα.

Το 2013 ιδρύεται το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο – ΕΛΑΜ, παράρτημα στην ουσία της εθνικιστικής ακροδεξιάς στην Ελλάδα, Χρυσής Αυγής.

Το 2014, ο Γιώργος Λιλλίκας, πρώην βουλευτής του ΑΚΕΛ και υπουργός στην κυβέρνηση Τάσσου Παπαδόπουλου ιδρύει τη Συμμαχία Πολιτών, ενώ το 2015, η πρώην βουλευτής και Ευρωβουλευτής του ΔΗΣΥ Ελένη Θεοχάρους ιδρύει την Αλληλεγγύη, στην οποία προσχωρεί μέρος από τη μάζα στελεχών του ΕΥΡΩΚΟ.

Στις εκλογές του 2016, Αλληλεγγύη, Συμμαχία Πολιτών, ΕΛΑΜ και Οικολόγοι-Περιβαλλοντιστές, εισέρχονται στη Βουλή με δύο ή τρεις βουλευτές έκαστο. Οι προεδρικές εκλογές του 2018 αποτέλεσαν αφορμή για διαφωνίες και διάσπαση στη Συμμαχία Πολιτών και αποχωρήσεις από την Αλληλεγγύη.

Νέα διάσπαση σημειώνεται στο ΔΗΚΟ με τη δημιουργία της Δημοκρατικής Παράταξης – ΔΗΠΑ τον Ιανουάριο 2019.

Εκτός από τα πιο πάνω, ιδρύθηκαν και άλλα σχήματα, με περιορισμένη επιρροή, που δεν διεκδίκησαν αυτόνομα οποιεσδήποτε εκλογές ή συνεργάστηκαν, κυρίως, με μεγαλύτερα κόμματα.

Η Τουρκοκυπριακή Κοινότητα

Το Σύνταγμα του 1960 χωρίζει το εκλογικό σώμα και τις διαδικασίες για την ελληνική και την τουρκική κοινότητα. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα εξέλεξε (χωρίς ανθυποψήφιο) τον Αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Δεκέμβριο του 1959, και τον Ιούλιο / Αύγουστο 1960 τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Τουρκικής Κοινοτικής Συνέλευσης.

Η κρίση των Χριστουγέννων του 1963 και η κατάρρευση της δικοινοτικότητας, και ο διαχωρισμός του πληθυσμού που ακολούθησε, οδήγησαν τους Τουρκοκύπριους να δημιουργήσουν τις δικές τους διοικητικές δομές. Αυτά επισημοποιήθηκαν σε κάποιο βαθμό με την ανακήρυξη «Αυτόνομης Προσωρινής Διοίκησης», στις 30 Δεκεμβρίου 1967. Όταν η κυβέρνηση της Δημοκρατίας που παρέμεινε σε ελληνοκυπριακά χέρια διοργάνωσε εκλογές, οι Τουρκοκύπριοι προχώρησαν με τις δικές τους, αποφεύγοντας όμως την αναμέτρηση.

Το 1970, δημιουργήθηκε το αριστερό Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα (CTP), ως αντιπολίτευση στην ηγεσία της κοινότητας.

Μετά την εισβολή του τουρκικού στρατού και την κατάληψη τμήματος του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, το καλοκαίρι του 1974, έγινε πλήρης εδαφικός διαχωρισμός του πληθυσμού. Οι Τουρκοκύπριοι κήρυξαν το «Τουρκικό Ομόσπονδο Κράτος της Κύπρου – TFSC», τον Φεβρουάριο του 1975, το οποίο διαδέχθηκε η «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου – TRNC» στις 15 Νοεμβρίου1983. Δεν κατάφεραν να αποκτήσουν διεθνή αναγνώριση και, μέχρι σήμερα, η ΤΔΒΚ αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία.

Τα πιο σημαντικά τουρκοκυπριακά κόμματα είναι το αριστερό Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα – CTP, που ιδρύθηκε το 1970, το δεξιό συντηρητικό Κόμμα Εθνικής Ενότητας – UBP, που ιδρύθηκε το 1975 από τον Rauf Denktaş, το κεντρο-αριστερό Κόμμα Κοινοτικής Απελευθέρωσης – TKP (1976 ), και το συντηρητικό Δημοκρατικό Κόμμα – DP (1992), που είχε αποσπαστεί από το UBP. Έχει επίσης δημιουργηθεί ένας σημαντικός αριθμός μικρότερων κομμάτων, τα οποία συνήθως είναι βραχύβια. Το Κόμμα Τουρκικής Ένωσης – TBP, με ηγέτες βετεράνους του τουρκικού στρατού, ιδρύθηκε το 1979 και αργότερα (αρχές 1985) συγχωνεύθηκε με το Κόμμα Αναγέννησης – YDP. Εκπροσωπούσαν τους Τούρκους υπηκόους, εποίκους που εγκαταστάθηκαν μετά την εισβολή στο βόρειο τμήμα του νησιού και τους δόθηκαν πολιτικά δικαιώματα. Το YDP διεκδίκησε τις εκλογές του 1985 και εξασφάλισε το 8,8% των ψήφων. Εν συνεχεία συγχωνεύτηκε με το Δημοκρατικό Κόμμα, το 1992, για να επανέλθει ξανά ως ξεχωριστός σχηματισμός, το 2017. Τον Ιανουάριο του 2016, ο Kudret Özersay, πρώην Τουρκοκύπριος διαπραγματευτής στις διακοινοτικές συνομιλίες, ίδρυσε το Halkin Partisi – Λαϊκό Κόμμα – HP. Το νέο κόμμα διεκδίκησε με επιτυχία τις εκλογές του Ιανουαρίου 2018.

Τα φαινόμενα της αποξένωσης των πολιτών από την πολιτική και τα πολιτικά κόμματα που παρατηρούνται στην ελληνοκυπριακή κοινότητα είναι επίσης ενδημικά στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Η αποδυνάμωση των δεσμών πολιτών-κομμάτων και η απότομη αύξηση της αποχής από την πολιτική και τις εκλογές είναι κοινές και στις δύο κοινότητες.

Οι διασπάσεις και ο σχηματισμός νέων πολιτικών κομμάτων από αντιφρονούντες είναι συχνό φαινόμενο της τουρκοκυπριακής πολιτικής ζωής. Ενώ αυτό εμφανίστηκε πιο συχνά και έπληξε κυρίως το Κόμμα Εθνικής Ενότητας – UBP, έχει συμβεί και σε άλλα κόμματα. Δεδομένου ότι οι Τουρκοκύπριοι έχουν κοινοβουλευτικό σύστημα, τέτοιες διασπάσεις και αποχωρήσεις έχουν προκαλέσει συχνά κατάρρευση κυβέρνησης. Αυτό συνέτεινε στην αστάθεια που ήδη προκαλεί ο κατακερματισμός των πολιτικών δυνάμεων και η ανάγκη για συνασπισμούς. Διασπάσεις ή διαφωνίες κομμάτων σε μια κυβέρνηση συνασπισμού έχουν οδηγήσει σε εναλλαγή στην εξουσία ή σε αναπληρωματικές εκλογές.