Λέγεται συχνά και αρκετοί το επανέλαβαν στην παρούσα περίοδο του κορωνοϊού πως οι κρίσεις διδάσκουν, πως βοηθούν να διορθώσουμε λάθη και να χαράξουμε σοφότερη πορεία για το μέλλον. Σε ποιο βαθμό ισχύει αυτή η πρόταση; Μήπως συναρτάται με βασικές προϋποθέσεις χωρίς τις οποίες ουδέν μάθημα και ουδεμία διόρθωση πορείας λαμβάνουν χώρα; Μήπως μια κρίση χρήζει “ορθής” ανάγνωσης, αλλιώς η “λύση” μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη πορεία και πιο οδυνηρές εμπειρίες;

Η λογική υποδεικνύει ότι πρώτιστη προϋπόθεση για να μάθουμε από μια κρίση είναι η ταυτοποίηση της, με τα αίτια και τη φύση της. Για παράδειγμα, τα προβλήματα που έπληξαν την Κύπρο από το 2010 ορίστηκαν σαν “οικονομική κρίση” και, για τα αίτια, τα μάτια όλων εστίαζαν στο δημοσιοοικονομικό έλλειμμα ή και το υπερτροφικό τραπεζικό σύστημα. Στην παρούσα περίπτωση, η κατάσταση ορίστηκε σαν “πανδημία κορωνοϊού”, με αίτια τα άκρως μεταδοτικά χαρακτηριστικά του ιού, που τον μετέτρεπαν σε “υπουλο εχθρό της ανθρωπότητας”. Ποια είναι η αλήθεια ή η πραγματικότητα;

Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το στίγμα καθορίστηκε από τα συμπτώματα, κάτι που έθεσε στο περιθώριο τα πραγματικά αίτια και τη φύση της κρίσης.

Από το 2010, όχι απλώς παραβλέφθηκε, αντίθετα δεν αναφέρθηκε ποτέ πως η λεγόμενη οικονομική κρίση ήταν πρώτιστα κρίση αξιών. Αίτια της κρίσης ήταν, ακριβώς, η παραβίαση ηθικών, εταιρικών και ατομικών κανόνων συμπεριφοράς, όχι μόνο σε σχέση με συναλλαγές. Υποστήριξα επανειλημμένα σε άρθρα μου, πως η καταπάτηση αξιών έφερε την οικονομία στο χείλος της κατάρρευσης. Επομένως, η κατάσταση της οικονομίας ήταν μέρος των συμπτωμάτων, όχι η ουσία της κρίσης.

Στην παρούσα συγκυρία, του 2019 -20, αναγνωρίστηκε μεν, σε κάποιο βαθμό, κυρίως εκτός Κύπρου, πως οι διαστάσεις της παρέμβασης στη φύση, η μόλυνση, η ρύπανση ή και η καταστροφή του περιβάλλοντος αποτελούν βασικές αιτίες του προβλήματος. Όμως, η προσοχή και η ονοματολογία επιμένουν σε κρίση πανδημίας κορωνοϊού.

Σαν συνέπεια, τα μέσα και τα μέτρα που επιλέγονται για αντιμετώπιση της κρίσης καθορίζονται από τη θεώρηση που επικρατεί. Δίνεται έμφαση στο “επείγον του προβλήματος” προτείνονται λύσεις άμεσης ή, σπάνια και μεσοπρόθεσμης ανάγκης. Επιβάλλεται όμως όπως μέτρα για αντιμετώπιση άμεσων αναγκών τεθούν σε προοπτική μακροπρόσθεσμων στόχων. Ακριβώς, αυτή τη θεώρηση, που απέβλεπε σε αλλαγή πορείας, οικονομίας και πολιτικών, υιοθετούσε το Μνημόνιο του 2013. Λάμβανε υπόψη το αξιακό υπόβαθρο της κρίσης, αλλά με όρους οικονομίας. Όμως, η ηγεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας προχωρούσε με μόνο γνώμονα να “ρέει χρήμα”, ενώ σταδιακά εγκαταλείπονταν στόχοι μακροπρόθεσμοι και δομικές αλλαγές. Χειρότερα, η ρίζα της κρίσης, η αξιακή φθορά, έγινε όχημα αντιμετώπισης της, ενώ νέα μέσα και μέθοδοι καταπάτησης αξιών εφευρέθηκαν. Πλείστα φαινόμενα, έγιναν ασμένως δεκτά και επικροτήθηκαν από το κοινό, παρά την καταπάτηση θεσμών και του κράτους δικαίου. Αντί για μαθήματα από την κρίση, η ΚΔ σημειώνει μεταξύ 2013 – 2018 μεγαλύτερη από όλους αύξηση στη διαφθορά και την υποβάθμιση του κράτους δικαίου, λέει η Διεθνής Τράπεζα.

Ανάλογα φαινόμενα και τάσεις παρουσιάζει η αντιμετώπιση της κρίσης της λεγόμενης “πανδημίας του κορωνοϊού”. Από τα πρώτα μέτρα που αναφέρθηκαν στα ΜΜΕ ήταν η επιτάχυνση διεκπεραίωσης αιτήσεων για παραχώρηση κυπριακής ιθαγένειας σε ξένους. Σημειώνεται πως ένα κυπριακό /ευρωπαϊκό διαβατήριο δεν έχει καθορισμένη αξία στην αγορά (ενώ προσφέρει εν δυνάμει τεράστια οικονομικά και άλλα πλεονεκτήματα στην Ευρώπη των 500 εκατομμυρίων). Επίσης, η παραχώρηση από το κράτος σε μικρή μερίδα εκμεταλλευτών γης, δικηγόρων, λογιστών κ.ά. του προνομίου να πουλούν το διαβατήριο, στερείται κάθε ηθικού αλλά και νομικού ερείσματος. Τέλος, η συμβολή της πρακτικής αυτής στην οικονομία παραμένει περιορισμένη. Τα πιο πάνω δικαιολογούν τον ορισμό “λαθρεμπόριο διαβατηρίων”, που συνδυάζεται με κτίσιμο πύργων και καταστροφή του περιβάλλοντος.

Πρόσθετα, στα μέτρα που αποβλέπουν στη λεγόμενη αναζωογόνηση της οικονομίας, παρατηρούμε συνέχεια στις μέχρι τώρα τάσεις. Δεν διακρίνονται διαφοροποιήσεις και κριτήρια, θα δοθεί στήριξη και βοήθεια σε εταιρείες να συνεχίσουν στη μέχρι τώρα πορεία. Κυριαρχεί πάλι η πολιτική η οποία κατατάσσει ήδη την Κύπρο στις τελευταίες θέσεις αναφορικά με το σεβασμό και την προστασία του περιβάλλοντος και την προαγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Και συνεχίζουν οι ηγέτες της ΚΔ με τις επιλογές αυτές, παρόλο που οι ειδικοί επισημαίνουν πως προβληματικές πολιτικές στο περιβάλλον, απαράδεκτες παρεμβάσεις στη φύση και η χωρίς όρια καταστροφή της απειλούν τη ζωή. Αυτές συνδέονται σύμφωνα με τους επιστήμονες με την απειλή από τον κορωνοϊό, και προειδοποιούν πως είναι ανάγκη να υπάρξει αλλαγή πορείας, νέες πολιτικές, νέα οικονομία, νέα σχέση με τη φύση και τη ζωή. Θα πέσουν κάποτε αυτές οι φωνές σε ώτα ακουόντων και θα δούμε κάποιο καλό αποτέλεσμα για τόπο, για τον κάθε πολίτη; Για πόσο καιρό θα αναμένουμε αυτή τη μέρα;