Σαράντα δυο χρόνια μετά την ψήφιση του εκλογικού νόμου που είναι σε ισχύ σήμερα, ο Υπουργός Εσωτερικών και ο Γενικός Εισαγγελέας αποφάσισαν να διευκρινίσουν τη διάταξη περί κομμάτων, και συνασπισμών. Αγνοούμε τα κίνητρα και την ακριβή γνωμάτευση, επομένως, απομένει να εξετάσουμε το θέμα υπό το φως όσων είδαν το φως της δημοσιότητας.
Εγείρονται στη γνωμάτευση τρία θέματα: Το όριο ψήφων που απαιτείται κατά περίπτωση για να μετάσχει ένας συνδυασμός (κόμμα ή συνασπισμός) στη δεύτερη κατανομή εδρών, το όνομα του συνδυασμού στο ψηφοδέλτιο και το έμβλημα που ένα κόμμα μπορεί να θέσει στο ψηφοδέλτιο.
Με βάση την τροποποίηση του νόμου (2015), η οποία προνοεί όριο 3,6% για συμμετοχή ενός κόμματος στη δεύτερη κατανομή εδρών , ορίζεται επίσης πως σε περίπτωση συνασπισμού δυο κομμάτων απαιτείται να εξασφαλίσουν 10% των έγκυρων ψήφων, ενώ, αν τρία ή περισσότερα κόμματα αποτελούν συνασπισμό, το όριο αυξάνεται σε 20%. Στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τι σημαίνει στην πράξη η σχετική πρόνοια, καταγράφουμε πιο κάτω το ποσοστό έγκυρων ψήφων που απαιτείται ώστε ένα κόμμα ή συνασπισμός να εξασφαλίσουν έδρα στην πρώτη κατανομή. Το ποσοστό ορίζεται με διαίρεση του 100 δια του αριθμού εδρών μιας περιφέρειας. Έχουμε τον πιο κάτω πίνακα:
Έδρες ανά περιφέρεια και ποσοστό εξασφάλισης έδρας
| Περιφέρεια | ‘Εδρες | Όριο | Ποσοστό Ψήφων |
|---|---|---|---|
| Λευκωσία | 20 | 100/20 | 5% |
| Λεμεσός | 12 | 100/12 | 8.33% |
| Αμμόχωστος | 11 | 100/11 | 9.09% |
| Λάρνακα | 6 | 100/6 | 16.67% |
| Πάφος | 4 | 100/4 | 25.00% |
| Κερύνεια | 3 | 100/3 | 33.33% |
Με εφαρμογή της πρόνοιας του άρθρου 33(2) του νόμου, θα εξετάσουμε τρία σενάρια, ως εξής:
Στο σενάριο 1, απομονώνουμε τρεις διεκδικητές, το συνδυασμό Α, που είναι κόμμα, το συνδυασμό Β, που είναι συνασπισμός δύο κομμάτων και το Γ , συνασπισμό 3 κομμάτων. Πήραν τα πιο κάτω ποσοστά:
Α=4%, Β=4%, Γ=4%
Θεωρούμε πως το ποσοστό των τριών είναι κάτω από 5% στη Λευκωσία, επομένως ουδείς συνδυασμός εξασφαλίζει έδρα στην πρώτη κατανομή. Ενώ έχουν το ίδιο ποσοστό, μόνο το κόμμα, (συνδυασμός Α) μετέχει στη δεύτερη κατανομή, λαμβάνοντας μια έδρα, γιατί δεν μπορεί να μετάσχει στην τρίτη κατανομή (απαιτείται όριο 7.2%).
Τελικό αποτέλεσμα, έχουμε τρεις συνδυασμούς, αλλά μόνο ένας παίρνει έδρα. Η μία έδρα αντιστοιχεί με 1.8% του συνόλου των έγκυρων ψήφων (1/56). Επομένως, από σύνολο 12% ψήφων, των τριών «χάνεται» ποσοστό 10,2%. Στην πραγματικότητα, δεν χάνεται αυτό το ποσοστό, αλλά τις έδρες που αντιστοιχούν στο ένα δέκατο των έγκυρων ψήφων (περίπου έξι στις 56 έδρες!) θα τις πάρουν άλλα κόμματα!
Στο σενάριο 2 αποδίδουμε σε κάθε συνδυασμό τα ακόλουθα ποσοστά:
Α=8% Β=8% Γ=8%
Αν οι τρεις συνδυασμοί έχουν ισορροπημένη κατανομή της ψήφου τους, επομένως περίπου 8% στη Λευκωσία, μπορούν να πάρουν από μια έδρα κατά την πρώτη κατανομή, γιατί σε κάθε 5% των ψήφων στη Λευκωσία αντιστοιχεί μια έδρα. Για τις υπόλοιπες περιφέρειες απαιτείται τουλάχιστον 8,33% (Λεμεσός) για έδρα στην πρώτη κατανομή.
Έχουμε λοιπόν Α=1 έδρα Β=1 έδρα Γ=1 έδρα
Οι συνδυασμοί Β και Γ δεν έχουν δικαίωμα να μετάσχουν στη δεύτερη κατανομή, ενώ το Α, που είναι κόμμα, μετέχει στη δεύτερη και στην τρίτη κατανομή! Λαμβάνοντας υπόψη πως κάθε έδρα αντιστοιχεί με 1/56 των ψήφων ή 1,8%, και την ίδια στιγμή τα υπόλοιπα των Β και Γ συνδυασμών παραμένουν αναξιοποίητα, μπορούμε με βεβαιότητα να διαπιστώσουμε πως το Α, με 8% των ψήφων εξασφαλίζει συνολικά τέσσερις ή πέντε έδρες (8/1,8%).
Τελικό αποτέλεσμα εδρών, Α=4 ή 5 Β=1 Γ=1
Δηλαδή με ποσοστό ψήφων ακριβώς το ίδιο με το κόμμα Α, οι συνδυασμοί Β και Γ παραμένουν σε μια έδρα και οι ανεκμετάλλευτες ψήφοι τους, που ανέρχονται σε 12,4% των έγκυρων παραμένουν χωρίς εκπροσώπηση. Τελικά, επτά (από σύνολο 56) έδρες που θα έπρεπε να πάνε στα σχήματα Β και Γ, θα εξαργυρωθούν από άλλα κόμματα!
Στο σενάριο 3 αποδίδουμε τα πιο κάτω ποσοστά:
Α=9% Β=11% Γ=19%
Με ισορροπημένη κατανομή στις περιφέρειες, τα τρία σχήματα αναμένεται να έχουν έδρες από την πρώτη κατανομή ως εξής:
Συνδυασμός Α, έδρα στη Λευκωσία, έδρα στη Λεμεσό, έδρα στην Αμμόχωστο, σύνολο =3
Συνδυασμός Β, δυο έδρες στη Λευκωσία, έδρα στη Λεμεσό, έδρα στην Αμμόχωστο, σύνολο=4
Συνδυασμός Γ, τρεις έδρες στη Λευκωσία, έδρα στη Λεμεσό, έδρα στην Αμμόχωστο, έδρα στη Λάρνακα, σύνολο =6 έδρες
Συνοπτικά, Α=3 έδρες Β=4 έδρες Γ=6 έδρες
Οι συνδυασμοί Α και Β δικαιούνται συμμετοχή στη δεύτερη (και τρίτη) κατανομή και αναμένεται να εξασφαλίσουν συνολικά, ο Α πέντε ή έξι έδρες και ο Β έξι ή επτά έδρες. Τελική εικόνα,
Α=5 ή 6 έδρες Β=6 ή 7 έδρες Γ=6 έδρες
Προκύπτει πως οι Α και Β έχουν πιθανώς ελάχιστες ανεκμετάλλευτες ψήφους, ενώ ο Γ παραμένει με έξι έδρες, που αντιστοιχεί με περίπου 10% των ψήφων. Η «απώλεια» του είναι περίπου ποσοστό 9%, δηλαδή πέντε έδρες που του ανήκουν θα πάνε σε άλλους. Ενώ έχει διπλάσιο περίπου ποσοστό της λαϊκής ψήφου, θα αποδοθούν στο συνδυασμό Γ αριθμός εδρών ίσος ή μικρότερος από τους άλλους δυο συνδυασμούς.
Συνοψίζοντας τα αποτελέσματα στα τρία σενάρια, έχουμε την πιο κάτω εικόνα:
| Σενάριο 1 |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Συνδυασμός | Ποσοστό | Έδρες 1η κατ. | Έδρες 2η κατ. | Σύνολο | Απώλεια % | Έδρες Χαμένες |
| Συνδυασμός Α | 4% | 0 | 1 | 1 | 2,2% | 1+ |
| Συνδυασμός Β | 4% | 0 | 0 | 0 | 4% | 2+ |
| Συνδυασμός Γ | 4% | 0 | 0 | 0 | 4% | 2+ |
| Σύνολο | 12% | 0 | 1 | 1 | 10,2% | 5+ |
| Σενάριο 2 | ||||||
| Συνδυασμός | Ποσοστό | Έδρες 1η κατ. | Έδρες 2η κατ. | Σύνολο | Απώλεια % | Έδρες Χαμένες |
| Συνδυασμός Α | 8% | 1 | 3 ή 4 | 4 ή 5 | 0% | 0 |
| Συνδυασμός Β | 8% | 1 | 0 | 1 | 6,2% | 3+ |
| Συνδυασμός Γ | 8% | 1 | 0 | 1 | 6,2% | 3+ |
| Σύνολο | 24% | 3 | 3 ή 4 | 6 ή 7 | 12,4% | 7 |
| Σενάριο 3 | ||||||
| Συνδυασμός | Ποσοστό | Έδρες 1η κατ. | Έδρες 2η 3η κατ. | Σύνολο | Απώλεια % | Έδρες Χαμένες |
| Συνδυασμός Α | 9% | 2 | 4 ή 5 | 6 ή 7 | 0% | 0 |
| Συνδυασμός Β | 11% | 4 | 2 ή 3 | 0 | 0% | 0 |
| Συνδυασμός Γ | 19% | 6 | 0 | 0 | 9% | 5 |
| Σύνολο | 39% | 12 | 6 ή 8 | 1 | 9% | 5 |
Στο ερώτημα, γιατί επελέγησαν τα σχετικά ποσοστά, και όχι, για παράδειγμα 5%, 6%, 7%, 9%, 10%, 13% κλπ, η απάντηση είναι απλή. Όποιο από τα πιο πάνω ποσοστά επιλέξουμε, θα διαφανεί σημαντική αλλοίωση της ψήφου για τους δυο συνασπισμούς (Β και Γ). Η ψήφος που θα τους αποδίδεται από τον πολίτη θα ‘χάνεται’ προς όφελος άλλων κομμάτων, χωρίς εύλογη αιτία.
Τα πιο πάνω αποτελέσματα εγείρουν σοβαρά ερωτήματα για παρενέργειες που προκαλεί η εφαρμογή της πρόνοιας για όρια συμμετοχής στη δεύτερη κατανομή εδρών. Για ποιο λόγο να υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ κομμάτων και συνασπισμού κομμάτων, η οποία να προκαλεί σοβαρή απώλεια για συνασπισμούς; Γιατί η αρχή “ένας πολίτης μια ψήφος” παραβιάζεται και η ψήφος προς συνασπισμό γίνεται κλάσμα ή χάνεται εντελώς; Επίσης, με ποια λογική και για ποιο σκοπό τίθενται τα όρια αυτά;
Η ποιότητα εκλογικού συστήματος κρίνεται με βάση τα πιο κάτω:
- Το βαθμό αντιπροσωπευτικότητας, δηλαδή ποια είναι η αντιστοιχία μεταξύ της ψήφου που έλαβε ένα σχήμα και των εδρών που κέρδισε (αναλογικότητα).
- Τη σταθερότητα που εγγυάται στη λειτουργία του συστήματος διακυβέρνησης.
- Την απλότητα στην εφαρμογή, δηλαδή, πόσο κατανοητό είναι στον ψηφοφόρο.
Θεωρούμε πως στο προεδρικό σύστημα της Κυπριακής Δημοκρατίας η σύνθεση της βουλής δεν επηρεάζει τη σταθερότητα της διακυβέρνησης, ενώ το εκλογικό σύστημα είναι πολύ απλό.
Απομένει το ζήτημα της αναλογικότητας, που υπαγορεύει να υπάρχει αντιστοιχία ποσοστού ψήφων και μεριδίου εδρών που λαμβάνει κάθε σχήμα. Προκύπτει από τα τρία σενάρια, τα οποία είναι μεν υποθετικά, αλλά όχι εξωπραγματικά, σημαντική παραμόρφωση της λαϊκής βούλησης. Διαφαίνεται πως όσο πιο υψηλά όρια τίθενται για συνασπισμούς τόσο αυξάνονται οι «χαμένες» έδρες και δεκάδες χιλιάδες ψηφοφόρων μένουν χωρίς αντιπροσώπευση αντίστοιχη της ψήφου τους. Άλλα κόμματα καρπώνονται τις έδρες που κανονικά θα έπαιρνε ένας συνασπισμός.
Η σχετική πρόνοια του νόμου εισήχθηκε το 1979 (με πιο υψηλά όρια από τα ισχύοντα σήμερα) ενταγμένη σε ένα στόχο, μοναδικό: Τον αποκλεισμό νέων σχημάτων, τόσο μέσω ορίου για νέα κόμματα (8% ή 10%) όσο και για συνασπισμούς (20% ή 25%). Παραμένει σήμερα, και εφαρμογή της μπορεί να οδηγήσει σε κραυγαλέα αλλοίωση της λαϊκής βούλησης. Ο λόγος είναι απλός: Η πρόνοια θεμελιώνει την κατανομή των εδρών στη διάκριση των συνδυασμών που διεκδικούν την εκλογή, στοιχείο αδιανόητο, αντί στη βασική αρχή «ένας πολίτης μία ψήφος».
Χωρίς συζήτηση, η πρόνοια για διαφορετικά όρια συμμετοχής στη δεύτερη κατανομή πρέπει να καταργηθεί. Είναι παράδοξο που η Βουλή ψήφισε υψηλότερο όριο, στο 3,6% (διπλασιασμό του 1/56), για τα κόμματα, το 2015, για “να αποφεύγεται ο κερματισμός πολιτικών δυνάμεων”, ενώ την ίδια ώρα αποτρέπει συνασπισμούς, τιμωρώντας τους! Είναι απαράδεκτο, στο πλαίσιο αναλογικού εκλογικού συστήματος να γίνεται χρήση μέτρων αλλοίωσης της λαϊκής βούλησης όπως ο διαχωρισμός σε κόμματα και συνασπισμούς. Ουδεμία δημοκρατική αρχή υπηρετείται.
Ως φυσικό επακόλουθο, κατάργησης της πρόνοιας αυτής, κάθε διεκδικητής εκλογών μπορεί, πιστεύω, να κάνει χρήση στο ψηφοδέλτιο του ονόματος που το ίδιο επιλέγει. Διερωτώμαι γιατί να μην επιτρέπεται η χρήση «ΑΚΕΛ-Αριστερά- Νέες Δυνάμεις» εφόσον το κόμμα υιοθέτησε τη συνεργασία με εξωκομματικούς υποψηφίους, οι οποίοι δεν αποτελούν ομάδα οργανωμένη. Το ίδιο συμβαίνει με άλλα κόμματα, με τις επιλογές «αριστίνδην». Εφόσον το ψηφοδέλτιο περιλαμβάνει μη κομματικούς υποψηφίους, και εφόσον δεν υπάρχει προσπάθεια παραπλάνησης εκ μέρους ενός κόμματος αναφορικά με την πραγματική ταυτότητα του ψηφοδελτίου, γιατί επιβάλλεται η χρήση του ονόματος εγγραφής κόμματος στο μητρώο; Ο ίδιος ο νόμος δεν επιβάλλει κάτι παρόμοιο.
Με βάση το πιο πάνω, θεωρώ επίσης πως και η χρήση συμβόλου, άλλου από το έμβλημα ενός κόμματος, δεν μπορεί να απαγορευτεί. Δεν αντιλαμβάνομαι σε τι αποβλέπει η γνωμάτευση του Γενικού Εισαγγελέα και του ΥΠΕΣ. Αντί δημιουργία σάλου και αναστάτωσης, μπορούσαν να είχαν προχωρήσει άμεσα σε διαβούλευση με τα κόμματα και κατάργηση της διαφοροποίησης κομμάτων και συνασπισμών. Η μη εφαρμογή της σχετικής πρόνοιας για 42 χρόνια υποδεικνύει πως η παρουσία της στο νόμο ήταν χωρίς νόημα, ή, μάλλον, είναι ένας παραλογισμός.