Η περίπτωση της ΕΔΕΚ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ποικίλους λόγους, το ιδεολογικό της υπόβαθρο, τη σύνδεση της σε διεθνές επίπεδο, τη σύνθεση των μελών της ηγεσίας και του εκλογικού σώματος της και άλλους. Ιδρύθηκε από το γιατρό Βάσο Λυσσαρίδη, προσωπικό γιατρό του Αρχιεπισκόπου και Προέδρου Μακαρίου, και πήρε το όνομα της σε αναφορά στην Ένωση Κέντρου, το κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1960. Μετά το ΑΚΕΛ είναι το αρχαιότερο σχήμα, αφού ιδρύθηκε το 1969, με παροχή υποστήριξης στον Μακάριο και αντίσταση στη δικτατορία των συνταγματαρχών. Η αντίσταση στο πραξικόπημα και η εμμονή στην επιστροφή Μακαρίου στην εξουσία αποτέλεσαν επίσης βασικούς άξονες της πολιτικής του κόμματος και προσέδωσαν σε αυτό αίγλη και υποστήριξη. Η ΕΔΕΚ δεν πέτυχε να την αξιοποιήσει και διευρύνει τη δύναμή της.
Την αρχική βάση υποστήριξης του κόμματος αποτελούσαν φιλομακαριακά στοιχεία, κυρίως στην περιοχή της Πάφου, επαρχία στην οποία, συνήθως, έχει το πιο ψηλό ποσοστό. Η επιρροή της εκτεινόταν επίσης σε χωριά στη βόρεια πλευρά της οροσειράς του Τροόδους, σε κοινότητες που βρίσκονταν σε κάποιο βαθμό υπό την επιρροή της πολύ ισχυρής Μονής Κύκκου. Μια άλλη μερίδα των υποστηρικτών της ανήκουν στη μεσαία και μικροαστική τάξη, στην πρωτεύουσα Λευκωσία και τα περίχωρά της. Βρίσκονται σε διαφορετικά τμήματα του ιδεολογικού φάσματος, αφού συναντούμε κεντροδεξιά και εθνικιστικά στοιχεία, με ρίζες στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, και κεντροαριστερά και αριστεριστικά στοιχεία, επηρεασμένα από τον Μάη του 1968 και άλλα ιδεολογικά κινήματα. Η τελευταία ομάδα στελεχών αποτελούσαν κάποτε το πιο δραστήριο τμήμα στην ΕΔΕΚ.
Στο επίπεδο της ηγεσίας, διαφορές ιδεολογίας και φιλοδοξίες ανάμεσα σε ομάδες εντός του κόμματος οδήγησαν σε ρήξεις και αποβολές στελεχών. Χαρακτηριστικό των διαφόρων τάσεων που αναπτύχθηκαν κατά καιρούς είναι η προσήλωση μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 σε σοσιαλιστικές ιδέες τύπου Καντάφι και Μπάαθ. Σε αυτό συνέβαλαν αποφασιστικά οι σχέσεις του ηγέτη του κόμματος Βάσου Λυσσαρίδη με τα κινήματα Αφρο-ασιατικής αλληλεγγύης και τους ηγέτες χωρών της Μέσης Ανατολής και Βορείου Αφρικής. Η κατάσταση άρχισε να διαφοροποιείται σταδιακά, με την ‘ανακάλυψη’ του Ευρωσοσιαλισμού, μετά την άνοδο των σοσιαλιστών στην εξουσία, στην Ελλάδα, τη Γαλλία και αλλού. Σε αρκετές περιπτώσεις, σε κοινωνικά θέματα, η ΕΔΕΚ πήρε, πολύ συχνά, πιο αριστερές θέσεις από το ΑΚΕΛ, ενώ στο κυπριακό ακολούθησε συστηματικά εθνικιστικές θέσεις, μαζί με το Δημοκρατικό Κόμμα.
Οι εστίες παρουσίας του κόμματος είναι περιορισμένες γεωγραφικά, αφού στο 40% των κοινοτήτων το ποσοστό του είναι πολύ χαμηλό. Στις αρχές της νέας χιλιετίας, η επιρροή της ΕΔΕΚ παρουσιαζόταν πιο ισχυρή στις αστικές παρά στις αγροτικές περιοχές, στην πραγματικότητα, όμως, ο μέσος όρος επηρεαζόταν ανοδικά από τα ποσοστά στην πόλη και τα περίχωρα της Λευκωσίας και της Πάφου. Το 2016, η ισχύς του κόμματος στις πόλεις και τα περίχωρα της Λευκωσίας, της Λάρνακας και της Λεμεσού κυμαινόταν μεταξύ 3% και 5%.
Το 1985 η ΕΔΕΚ σημείωσε σημαντική άνοδο, αυξάνοντας το ποσοστό της από 8% σε 11%, ενώ το 1991 πήρε πάλι το ίδιο ποσοστό ψήφων. Στην πραγματικότητα, η κατάσταση μεταβλήθηκε ως προς τη σύνθεση της ψήφου. Σημειώθηκαν κέρδη στην ύπαιθρο και απώλειες στις αστικές περιοχές, ενώ το 1996 και 2001 το κόμμα υφίσταται απώλειες επιρροής, με περαιτέρω μεταβολές στη σύνθεση της βάσης των ψηφοφόρων του. Στη σύγκριση του 2001 με το 1996 παρατηρούνται ανομοιόμορφες τάσεις στην ψήφο. Στις μισές κοινότητες το ΚΙΣΟΣ/ΕΔΕΚ είχε μικρές μέχρι πολύ μεγάλες απώλειες, ενώ στις άλλες μισές ακολουθείται αντίθετη τάση, με μικρά μέχρι μεγάλα κέρδη.
Η αρνητική στάση της ΕΔΕΚ στο δημοψήφισμα για το Σχέδιο Αννάν συνέβαλε στην ανάκαμψη της, από 6,2% το 2001 σε 8,9% το 2006, ποσοστό που διατήρησε και το 2011, αλλά με αρκετές διακυμάνσεις ψήφου ανάλογα με την περιοχή.
Η κατάσταση επιρροής ανάμεσα στους εκτοπισθέντες από το βορρά ψηφοφόρους εμφανίζεται στην ΕΔΕΚ παρόμοια με αυτή στο ΔΗΚΟ, δηλαδή περιορισμένη, με μεγαλύτερες μειώσεις όταν το κόμμα υφίσταται απώλειες.
Στην προσπάθεια καθορισμού ιδεολογικού στίγματος, το Σοσιαλιστικό Κόμμα ΕΔΕΚ (Σ.Κ.ΕΔΕΚ) μετασχηματίστηκε το 2000 σε ΚΙΣΟΣ (Κίνημα Σοσιαλδημοκρατών), μετά από μια απόπειρα να κάνει διεύρυνση περιλαμβάνοντας δυνάμεις από τον ευρύτερο κεντροαριστερό χώρο. Το πείραμα δεν πέτυχε και το ΚΙΣΟΣ επανήλθε το 2001 στο όνομα ΕΔΕΚ με πρόσημο Σ.Κ. (Κίνημα Σοσιαλδημοκρατών ΕΔΕΚ).
Αλλαγές στην ηγεσία του κόμματος το 2014 με ανάληψη της από τον Μαρίνο Σιζόπουλο (μετά από αποχώρηση του Γιαννάκη Ομήρου) οδήγησαν σε εσωτερικές προστριβές και στην εξασθένιση του κόμματος. Το ποσοστό του μειώθηκε από 8,9% σε 6,2%, απώλεια 30%.
Ο γενικός απολογισμός της τριακονταετίας είναι συνολικά αρνητικός για την ΕΔΕΚ (μείωση ποσοστών κατά 44%), καταστροφικός όμως σε ότι αφορά την επιρροή της στους αστικούς χώρους. Απώλεσε μεγαλύτερο κατά μέσο όρο ποσοστό με επίδοση στη Λευκωσία, όπου, μέχρι το 1990 η επιρροή της σε μερικές ενορίες έφτανε 15%. Στην πραγματικότητα, στερήθηκε το πλέον δραστήριο και ιδεολογικά ισχυρό τμήμα του κόμματος, το οποίο έχει στραφεί προς άλλους χώρους ή αδρανοποιήθηκε. Η ΕΔΕΚ απέμεινε με μικρό πυρήνα στελεχών και μάζα απλών ψηφοφόρων, χωρίς ενεργό συμμετοχή.