Η πολιτική κομματική ζωή στην Κύπρο φέρει και επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από χαρακτηριστικά που διαμορφώθηκαν κατά τη δεκαετία του 1940, όταν άρχισε η πρώτη πολιτική ζωή. Παρά τις πολλές αλλαγές που ακολούθησαν από τότε στην Κύπρο, οι διαιρετικές τομές δεξιάς και αριστεράς που σχηματίστηκαν στη δεκαετία του 1940 επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινή πολιτική ζωή.
Τα χαρακτηριστικά αυτής της διάσπασης είναι μια παγιωμένη τομή, ένα χάσμα διαχωρισμού πέρα από την τάξη και την ιδεολογία, που έγινε μέρος της καθημερινής ζωής του λαού μέχρι σήμερα. Χωριστά συνδικάτα, πολιτικοί, επιχειρηματικοί, πολιτιστικοί, αθλητικοί και άλλοι σύλλογοι, διάκριση στην απασχόληση σε επιχειρήσεις, αγορά ιδεολογικά σεσημασμένων αγαθών και υπηρεσιών και άλλες καθημερινές δραστηριότητες διαπερνούν κάθε πτυχή της ζωής και διαιωνίζουν το χάσμα. Αυτό φυσικά έχει εξασθενίσει τα τελευταία χρόνια.
Η διάσπαση σε αριστερά-δεξιά ευνοείται επίσης από το προεδρικό σύστημα, καθώς το υψηλό όριο για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας επιβάλλει μια αναγκαστική πόλωση, ενώ παράλληλα η σταθερότητα της κυβέρνησης επιτρέπει κατακερματισμό των πολιτικών δυνάμεων. Όποια και αν είναι η σύνθεση του κοινοβουλίου, ο Πρόεδρος εκλέγεται και η κυβέρνησή του παραμένει στην εξουσία για πέντε χρόνια, καθώς δεν χρειάζεται ψήφο εμπιστοσύνης. Ένας επιπλέον παράγοντας που ευνοεί το χάσμα είναι το παρατεταμένο Κυπριακό Πρόβλημα και ειδικότερα η κατηγοριοποίηση των πολιτικών κομμάτων με βάση τις θέσεις τους επί της πιθανής λύσης για τερματισμό της διαίρεσης του νησιού. Ενόσω το θέμα βρίσκεται σε αδιέξοδο και δεν διαφαίνονται προοπτικές για λύση, αυτή η γραμμή διαίρεσης παραμένει αδρανής και έχει περιορισμένη επίδραση στην καθημερινή πολιτική και τις εκλογές. Προσφέρει, ωστόσο, ένα θέμα για κατανάλωση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης που επιτρέπει μεταξύ άλλων να διατηρείται το χάσμα ανάμεσα σε εθνικιστικές ομάδες και σε δυνάμεις που ευνοούν συμφιλίωση και λύση. Αυτό το θέμα επηρεάζει επίσης και καθορίζει τις πιθανότητες επιβίωσης νέων σχημάτων.
Ο ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ κατάφεραν να διατηρήσουν σταθερό εκλογικό σώμα στο πέρασμα του χρόνου, για λόγους άμεσα συνδεμένους με τις ρίζες τους, τις παραδοσιακές συντηρητικές δυνάμεις της δεξιάς από τη μια και τον ιστορικό ρόλο που διαδραμάτισε το ΑΚΕΛ στην υποστήριξη της εργατικής τάξης από την άλλη. Για το ΑΚΕΛ, η προσπάθεια συνδέθηκε με τα ισχυρά οργανωτικά χαρακτηριστικά του. Με τις συνδεδεμένες οργανώσεις του, τα συνδικάτα και το συνεργατικό κίνημα, διασφάλιζε καθημερινή επαφή με τη μάζα του λαού, σε σχέση με τις άμεσες ανησυχίες, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Επιπλέον, το κόμμα επωφελήθηκε από την επιρροή που μπορούσε να ασκήσει σε χιλιάδες οικογένειες που εργάζονταν σε επιχειρήσεις υπό τον έλεγχό του.
Η πολιτική ζωή στην Κύπρο επηρεάζεται επίσης σε μεγάλο βαθμό από την ιστορία και την αποικιακή κληρονομιά, την υπανάπτυξη ή αργή ανάπτυξη των θεσμών και των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών. Αυτό επιτρέπει στα κόμματα να διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο στην κοινωνία με βάση τις υπηρεσίες που ο πολίτης αναμένει από αυτά στην αλληλεπίδρασή του με τη διοίκηση, ή για απασχόληση στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, και άλλα θέματα. Τα βήματα ενίσχυσης των θεσμών που έγιναν τα τελευταία χρόνια παραμένουν ανεπαρκή και ένα μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος παραμένει συνδεδεμένο με τα κόμματα σε μια μη κριτική σχέση.
Σημαντικές αλλαγές, ιδίως μετά το 2005, στις δομές και χαρακτηριστικά της κοινωνίας και στην οικονομική ανάπτυξη, εγγενείς και άλλες αντιφάσεις των κομμάτων και ασυνέπειες στην πολιτική ζωή, έχουν διαβρώσει την αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη και έχουν αποξενώσει ένα σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος από τη δημόσια ζωή. Ωστόσο, η επιρροή των κομμάτων και ο έλεγχος τους στην πολιτική ζωή, η δυνατότητα πρόσληψης, προώθησης πολιτικού προσωπικού, και, το σημαντικότερο, ο ρόλος των κομμάτων στην παροχή υπηρεσιών και ευνοιών προς τους πολίτες, τα καθιστούν πόλο προσέλκυσης όσων αναζητούν θέσεις ή διευθέτηση προσωπικών ή οικογενειακών υποθέσεων.
Σύμφωνα με το Σύνταγμα και το προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης, το κοινοβούλιο και τα κόμματα έχουν περιορισμένες εξουσίες, οι οποίες κανονικά θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην εξασθένιση της επιρροής τους και σε περιορισμό του κατακερματισμού πολιτικών δυνάμεων. Στην πραγματικότητα, βλέπουμε το αντίθετο. Η ανάγκη για πλειοψηφία για την εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας δίνει αξία σε κάθε ψήφο. Έτσι, μικρές ομάδες που σε ορισμένες περιπτώσεις δεν διεκδίκησαν ποτέ εκλογές μπορούν να «πουλήσουν» τις ψήφους τους για ένα υπουργικό χαρτοφυλάκιο ή μια έδρα που θα κερδίσουν σε συμμαχία με ένα μεγάλο κόμμα, ή άλλα οφέλη. Το αναλογικό εκλογικό σύστημα στις βουλευτικές και άλλες εκλογές ευνοεί επίσης το σχηματισμό μικρών κομμάτων.
Ως αποτέλεσμα, από την Ανεξαρτησία του 1960, εμφανίστηκαν δεκάδες κόμματα, αν και μόνο πέντε ή έξι έχουν καθιερώσει μακροπρόθεσμη παρουσία στη Βουλή των Αντιπροσώπων